Abdullah HACIBEKİROĞLU Dr. Öğr. Üyesi Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Arap Dili ve Belâgatı Anabilim Dalı orcid.org/0000-0002-1495-9728 ahacibekiroglu@ybu.edu.tr
Giriş
İnsanın var olduğu toplum içerisinde duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesi için iletişim kurma zorunluluğu vardır. Bunu sağlamanın en etkili yolu da dil kullanımıdır. Zihindeki mânanın muhataba iletilmesi dilin unsurları olan lafızlarla mümkündür. İletişim karşılıklı anla(ş)mayı gerektirdiğinden söz konusu lafızların zihinlerde ortak mânaya delâlet etmesi gerekir. Lafız, mânanın sembolüdür. Arap dilbiliminin oluşum ve olgunlaşma süreci erken dönem lügat ve nahiv çalışmalarından itibaren hicrî dördüncü asra kadar devam etmiştir. Belâgat ve vaz‘ gibi ilimler ise takip eden dönemde tedvin edilmiştir. Vaz‘î bir olgu olan dilin lafızlarının delâleti muvaza‘a / toplumsal uylaşım iledir. Nitekim bu husus dil, kelime, kelâm gibi kavramların tanımlarında açıkça görülmektedir.
Ülkemizde Arapça eğitimi konusunda medreselerin üstlendiği rol her zaman ön plana çıkmıştır. Medresede tahsil görüp ilim ve öğretim faaliyeti yürüterek adından söz etiren âlimlerden biri de Mehmet Emin Er’dir. 1914 tarihinde Diyarbakır’da dünyaya gelen Er, küçük yaştan itibaren ilim tahsiline başlamış ve bu uğurda pek çok yere seyahat etmiştir. İslâmî ilimlerin hemen hepsinde yetkinlik sahibi olan Er, pek çok alanda eser telif etmiştir. Kendi isteğiyle emekli olduktan sonra 1983 yılında ailesiyle Ankara’ya göç etmiş ve 2013 yılında Ankara’da vefat etmiştir. Uzun ve bereketli bir ömrü 2 amel ve hikmetle ilim-irfan uğrunda geçiren Emin Er Hoca geride çok sayıda eser, ilim talibi, sayısız ilmî seyahat ve sohbet bırakmıştır.
M. Emin Er’in el-Verdü’s-sad‘ fî ‘ilmi’l-vaż‘ risâlesi isminden de anlaşılacağı üzere vaz‘ ilmini ele alan bir çalışmadır. Risâlede vaz‘ ilminin konuları sistemli ve öz bir şekilde işlenmiş, bu ilim hakkında bilgi almak isteyenlere derli toplu bir bilgi sunulmuştur. Îcî’nin vaz‘ ilmine dair kaleme aldığı er-Risâletü’l-vaż‘iyye isimli ilk sistematik risâlenin ve sonrasında bu ilimle alakalı yazılan şerh, haşiye ve risâlelerin muhteviyatını genel itibariyle devam ettirmiştir. Yazarın vaz‘ risâlesi Câmi‘u’l-mütûni’d-dirâsiyye isimli çeşitli risâlelerin bir araya getirildiği kitapta yer almaktadır.
Risâle giriş, vaz‘ın kısımları (şahsî-nev‘î) ve vaz‘ ile ilgili üç tenbîhi barındırmaktadır. Giriş bölümünde vaz‘ kavramının sözlük ve terim anlamları, vaz‘ ilminin tanımıyla bu ilmin konu ve amacı belirtilmiştir. Risâlenin ana gövdesi vaz‘ın kısımlarına ayrılmıştır. Bu taksim lafız / mevzû‘ temelli kısımlandırmadır. Buna göre lafız, şahsî ve nev‘î olmak üzere iki şekilde vazedilmektedir. Hem şahsî hem de nev‘î vaz‘, mevzû‘ lehin ve vaz‘ın özel veya genel olmalarına göre üçer kısma ayrılarak tek tek incelenmiştir. Bazı âlimler bu üç türün nev‘î vaz‘da değil sadece şahsî vaz‘ için söz konusu olduğunu savunmuşlardır. Ancak Er’in risâlesinde hem şahsî vaz‘ı hem de nev‘î vaz‘ı üç kısımda incelemesi onun zikredilen görüşten farklı düşündüğünü göstermektedir. Bu açıklamaları takiben vaz‘ ile ilgili tenbîhler belirtilip risâle sonlandırılmıştır.
Yazının tümünü aşağıdaki linkten okuyabilirsiniz
